Wat zijn Ketonen en waarom zijn ze belangrijk bij diabetes?

Wat zijn ketonen?

Ketonen, ook wel ketolichamen genoemd, zijn natuurlijke chemische stoffen die in de lever worden geproduceerd ^[1]. Ze worden door je lichaam gebruikt om energie naar weefsels te transporteren, zoals jouw hersenen, hart, nieren en spieren ^[1]. Ketonen worden het meest gebruikt wanneer glucose niet direct beschikbaar is voor het lichaam om als energie te gebruiken ^[1].

Er zijn drie belangrijke ketonen die door je lichaam worden geproduceerd ^[1]:

• Acetoacetaat (AcAc) – een van de belangrijkste ketonen, geproduceerd in de lever
• 3-β-hydroxybutyraat (3HB) – gevormd uit AcAc
• Aceton – wordt in kleinere hoeveelheden gemaakt en is verantwoordelijk voor de fruitige geur in de adem van iemand met DKA

Ketonen zijn altijd aanwezig in je bloed ^{[1, 2]} en de hoeveelheid wordt groter door zaken als vasten of lichaamsbeweging ^[1].

Het verband tussen ketonen en diabetes is reeds lang bekend: in de 19e eeuw werden voor het eerst ketonen aangetroffen in de urine van mensen met diabetes ^[2].

Diabetes is de meest voorkomende oorzaak van abnormaal verhoogde ketonen ^[1].

Wat is diabetische ketoacidose (DKA)?

Diabetische ketoacidose (DKA) is een vaak voorkomend medisch noodgeval bij mensen met diabetes ^{[1, 3]}. 

Wanneer iemand DKA heeft, zorgen lage insulinespiegels ervoor dat het lichaam grote hoeveelheden ketonen aanmaakt ^[1]. Dit gaat meestal gepaard met zeer hoge bloedglucosewaarden ^[1]. De aanwezigheid van hoge ketonenspiegels zorgt er ook voor dat het bloed zuur wordt ^[1].

DKA komt het vaakst voor bij diabetes type 1, maar kan ook optreden bij mensen met diabetes type 2 ^{[1, 3]}. Het kan worden veroorzaakt door een aantal factoren, waaronder infectie, onvoldoende of gemiste insulinedoses, niet-gediagnosticeerde diabetes of andere belasting van het lichaam (bijv. operatie) ^[1].

DKA wordt meestal in het ziekenhuis behandeld met insuline, rehydratatie, vervanging van chemische stoffen in het bloed en door de onderliggende oorzaak te behandelen ^[1].

Wanneer hopen ketonen zich op?

Er zijn verschillende redenen waarom ketonen zich in je bloed kunnen opstapelen. Deze kunnen ruwweg in twee groepen worden verdeeld. Wanneer de ophoping hoort bij een normaal lichaamsproces, wordt het ‘fysiologisch’ genoemd, en wanneer het wordt veroorzaakt door een aandoening, wordt het ‘pathologisch’ genoemd ^[1].

Fysiologische oorzaken zijn onder andere ^[1]:

• Vasten (vooral tijdens de kindertijd of zwangerschap)
• Langdurige lichaamsbeweging
• Ketogene (vetrijke) diëten

Pathologische oorzaken zijn onder andere ^[1]:

• Hormonale ziekten zoals diabetes, cortisoldeficiëntie, groeihormoondeficiëntie
• Giftige stoffen zoals overmatig alcoholgebruik of drugs zoals salicylaten
• Aangeboren afwijkingen van het metabolisme

Hoge ketonenwaarden en DKA-symptomen

Er zijn een aantal symptomen die erop kunnen wijzen dat je ketonenspiegel te hoog is en dat je mogelijk DKA ontwikkelt.

DKA-symptomen zijn onder andere ^[4]:

• Zeer vaak plassen (polyurie)
• Meer drinken dan normaal (polydipsie)
• Overmatige of extreme honger (polyfagie)
• Zwakte
• Misselijkheid en braken
• Diep, zuchtend ademhalingspatroon (soms Kussmaul’s ademhalingen genoemd)
• Fruitige geur van de adem
• Verwardheid en slaperigheid
• Buikpijn

Als je moeite hebt met het onder controle houden van je diabetes, kun je contact opnemen met je zorgteam.

DKA kan zeer ernstig zijn ^[3]. Als je je zorgen maakt over ketonen in je bloed of urine en denkt dat je mogelijk DKA ontwikkelt, dan is er sprake van een medisch noodgeval en moet je onmiddellijk naar het ziekenhuis gaan voor medische hulp ^[3]. 

Hoe testen op ketonen

Ketonenwaarden kunnen zowel thuis als in het ziekenhuis of kliniek worden getest ^[1]. De methoden die je gebruikt kunnen verschillen van de methoden die in het ziekenhuis worden gebruikt, zowel wie de test uitvoert als de daadwerkelijke manier waarop de test wordt uitgevoerd kan anders zijn. In de volgende paragrafen kijken we naar hoe elke methode werkt en wat de redenen zijn voor het gebruik van elke methode.

Ketonenwaarden in je bloed testen

Het meten van ketonenwaarden in het bloed is belangrijk bij de diagnose en behandeling van diabetische ketoacidose (DKA) ^[1]. Ketonenspiegels in je bloed kunnen ook worden gemeten door medisch personeel om te bepalen of de behandeling voor DKA goed werkt ^[3]. 

Sommige glucosemeters voor zelfmeting, die gebruikt worden om je eigen bloedglucose te meten en je diabetes onder controle te houden, zullen je aanmoedigen om je bloedketonen te meten als je bloedglucosespiegel hoog is ^[3].

Bloedketonen worden gemeten in een ziekenhuisomgeving met behulp van een tafelapparaat ^[1]. Je kunt ketonen thuis meten met een handapparaat dat lijkt op een bloedglucosemeter ^[1].

Ketonenwaarden in je urine testen

Het controleren van het ketonengehalte in je urine is een belangrijk onderdeel van het toezicht op je diabetes ^{[1, 5]}. Als je ketonen in je urine detecteert, kan dit erop wijzen dat je risico loopt op, of al diabetische ketoacidose (DKA) hebt ^[5].

Het is aan te bevelen dat alle mensen met diabetes regelmatig hun urine op ketonen testen tijdens ziekte, periodes van stress, bij hoge bloedglucose, bij zwangerschap, of als je symptomen van DKA hebt ^{[1, 5]}.

Hoewel het meten van urineketonen erop kan wijzen dat je risico loopt op DKA of DKA hebt, worden ze niet betrouwbaar beschouwd voor de diagnose en behandeling van DKA ^[5].

Ketonen in urine kunnen worden gemeten door een teststrip in je urine te dompelen ^[1].

Ketonen en diabetes – een samenvatting

Zoals we hierboven hebben gezien, zijn ketonen een natuurlijke chemische stof die door het lichaam wordt geproduceerd ^[1]. 

Verschillende aandoeningen kunnen ervoor zorgen dat je ketonenwaarden stijgen, de meest voorkomende is diabetes [1]. Een significante stijging van ketonen kan leiden tot een aandoening die diabetische ketoacidose (DKA) heet ^[1]. Dit is een medisch noodgeval ^[3]. 

Je kunt je eigen ketonen meten, in bloed of urine ^{[1, 3]}. Het meten van ketonen kan een indicatie geven of je risico loopt op DKA ^[5].

Als je weet hoe je je eigen ketonen kunt meten, kun je de insulinebehoefte van je lichaam begrijpen, begrijpen hoe dit verband houdt met je koolhydraatinname en dit allemaal bespreken met je zorgteam.

Als je ketonen begrijpt, kun je je diabetes beter onder controle houden en word je gewaarschuwd voor het risico op DKA.